Historia

                                                 źródło: polona.pl

Pierwszą w Warszawie uczelnię mającą kształcić artystów zawodowo występujących na scenie otworzył w 1811 roku Wojciech Bogusławski. Żywot tej najstarszej „akademii teatralnej” był nader krótki, istniała tylko do 1814 roku. W tym okresie wypromowanych zostało trzynaścioro absolwentów. Na owe czasy szkoła odznaczała się nowoczesną koncepcją i rozległym programem nauki, jej zaś rangę podnosił fakt, że była subsydiowana przez rząd. Istotnym śladem działalności szkoły pozostały – ocalałe w części – wykłady Bogusławskiego niegdyś spisane w manuskrypcie: Dramaturgia, czyli nauka sztuki scenicznej, zawierającym – obok rysu historycznego powszechnych dziejów teatru – rozważania na temat mimiki oraz deklamacji scenicznej. Trwała okazała się wszakże sama idea tego rodzaju placówki, a także ambicje szerokiego zakresu prowadzonej w niej edukacji.

Za właściwy początek naszej uczelni uważamy Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej. PIST stworzył w 1932r., i kierował Wydziałem Sztuki Aktorskiej, Aleksander Zelwerowicz. Wydział Sztuki Reżyserskiej, drugi w świecie, ukształtował Leon Schiller, a wykładowcami byli wybitni naukowcy (Henryk Elzenberg, Stanisław Ossowski), artyści (Stanisława Wysocka, Stefan Jaracz, Edmund Wierciński) czy ludzie pióra (Jerzy Stempowski, Tymon Terlecki, Bohdan Korzeniewski). Od tego czasu obowiązuje zasada, że aktorów i reżyserów kształci się nie tylko zawodowo, rzemieślniczo, ale także w dziedzinie szeroko pojętej humanistyki. Do absolwentów PIST-u liczą się m.in. Nina Andrycz, Elżbieta Barszczewska, Danuta Szaflarska, Teresa Roszkowska, Erwin Axer, Aleksander Bardini, Marian Wyrzykowski, Jan Kreczmar czy Jan Świderski.

PIST nie przerwał działalności w czasie II wojny (studentami podziemnego PIST-u byli m.in. Andrzej Łapicki i Zofia Mrozowska), a jawną działalność odtworzył w 1945 roku w Łodzi pod dyrekcją Aleksandra Zelwerowicza. W 1946 roku w miejsce PIST-u utworzono Państwową Wyższą Szkołę Teatralną. Rektorem szkoły i dziekanem Wydziału Reżyserii został Leon Schiller, dziekanem Wydziału Aktorskiego – Aleksander Zelwerowicz, a Wydziału Dramatycznego – Bohdan Korzeniewski. Szkoła miała też trzy kursy (operowy, instruktorów teatrów ochotniczych, scenograficzny) i prawo egzaminowania adeptów – jej zadaniem było bowiem, zgodnie z koncepcją Schillera, objęcie całości kształcenia ludzi teatru w Polsce. Schiller zgromadził świetną kadrę wykładowców, zarówno przedmiotów zawodowych (Erwin Axer, Tadeusz Byrski, Władysław Daszewski, Ryszard Ordyński, Stanisława Perzanowska, Henryk Szletyński, Jan Świderski) jak i teoretycznych, których nauczali profesorowie Uniwersytetu Łódzkiego (Nina Assorodobraj, Zofia Lissa, Stanisław Ossowski, Mieczysław Wallis, Stefan Żółkiewski). Wśród absolwentów z tego łódzkiego okresu można wymienić m.in. Lecha Ordona, Stanisława Jasiukiewicza, Gustawa Lutkiewicza, a z reżyserów Lidię Zamkow czy Ludwika René.

W 1949 PWST przeniesiono do Warszawy, nie zapewniając szkole właściwych warunków pracy, a wkrótce połączono ją z założoną tu przez Zelwerowicza Państwową Wyższą Szkołą Aktorską. Wraz z nastaniem stalinizmu Schillera usunięto ze stanowiska rektora. Kierowanie szkołą powierzono Janowi Kreczmarowi, który ze stałym zespołem pedagogów (Erwin Axer, Ryszarda Hanin, Janina Romanówna, Jan Kreczmar, Bogdan Korzeniewski, Janina Mieczyńska, Zofia Małynicz, Marian Wyrzykowski) przeprowadził Szkołę przez trudne lata pięćdziesiąte (z krótką przerwą był rektorem aż do roku 1967). W 1955 roku PWST przeniosła się do Collegium Nobilium, nawiązując tym do tradycji, jeszcze osiemnastowiecznej, przedstawień organizowanych przez Stanisława Konarskiego. W tymże roku uczelni nadano również imię zmarłego właśnie Aleksandra Zelwerowicza.

Podejmowano liczne próby poszerzenia programu szkoły: kilka lat działał Wydział Estradowy (uczyli na nim Hanka Bielicka, Kazimierz Rudzki, Ludwik Sempoliński, a jego absolwentami są m.in. Jerzy Połomski i Wojciech Pokora), powstał też Wydział Choreograficzny, próbowano w różnej formie kontynuować tradycję Wydziału Dramaturgicznego. W roku 1962 PWST uzyskała prawa akademickie i odtąd absolwenci byli magistrami sztuki a jej wykładowcy zostali docentami i profesorami. Poszerzał się również program studiów, doszły zajęcia z pantomimy (Sławomir Lindner), chór zastąpiono piosenką (Aleksander Bardini, Marian Jonkajtys, Jan Skotnicki, później Andrzej Strzelecki), do przedmiotów ruchowych dodano step, judo, gimnastykę akrobatyczną i taniec nowoczesny, wśród wykładowców pojawili się przedstawiciele nowej generacji – Zofia Mrozowska, Aleksandra Śląska, Ignacy Gogolewski, Zbigniew Zapasiewicz. Adeptom reżyserii dawano coraz więcej twórczej swobody, co zaowocowało pojawieniem się grupy „młodych zdolnych” (Jerzy Grzegorzewski, Maciej Prus, Izabella Cywińska, Bohdan Hussakowski, Roman Kordziński). Wśród absolwentów Wydziału Aktorskiego lat sześćdziesiątych znaleźli się m.in. Marta Lipińska, Stanisława Celińska, Ewa Wiśniewska, Jan Englert, Magdalena Zawadzka, Piotr Fronczewski, Andrzej Nardelli, Andrzej Seweryn.

W roku 1970 stanowisko rektora objął Tadeusz Łomnicki, który postanowił przystosować program edukacji do nowych wymagań, jakie aktorowi zaczęły stawiać film, radio i telewizja.

Do grona wykładowców dołączyli wtedy Gustaw Holoubek, Andrzej Szczepkowski, Jan Englert, Zygmunt Hűbner, Piotr Cieślak. Przygotowanie dyplomów zaczęto powierzać wybitnym reżyserom spoza uczelni, np. Jerzemu Jarockiemu („Akty”) czy Adamowi Hanuszkiewiczowi („Antygona”). Zmiany zaprowadzone przez Łomnickiego doprowadziły także do powstania w 1971 roku kierunku teoretycznego- na Wydziale Reżyserii utworzono Wyższe Zawodowe Studium Teatralno-Literackie, kształcące przyszłych recenzentów teatralnych, kierowników i sekretarzy literackich teatrów. Wykładowcy: Zbigniew Raszewski, Józef Szczublewski, Jerzy Adamski, Grzegorz Sinko, Jerzy Koenig, a także pedagodzy z Wydziału Reżyserii (Bohdan Korzeniewski Zygmunt Hübner i Erwin Axer). Studium ukończyli m.in. Elżbieta Baniewicz, Maria Bojarska, Barbara Osterloff, Henryk Izydor Rogacki, Krzysztof Sielicki. W roku 1975 – z inicjatywy Jerzego Koeniga – powstał Wydział Wiedzy o Teatrze, w 1987 poszerzony o inaczej sprofilowane studia zaoczne. Były to od początku studia o szerokim profilu humanistycznym, prowadzone przez najwybitniejszych specjalistów (Jerzy Koenig, Marta Fik, Zbigniew Raszewski, Anna Kuligowska, Stefan Treugutt, Zbigniew Wilski, Jerzy Axer, Andrzej Makowiecki, Stefan Meller, Ludwik Erhardt, Teresa Kostkiewiczowa), które zapoznawały studentów z problemami teatru i współczesnej humanistyki (historia, filozofia, historia sztuki, historia muzyki, teoria kultury, socjologia) i przygotowywały ich wszechstronnie zarówno do pracy w teatrze jak też w instytucjach kultury, mediach, administracji (wśród wychowanków WOT znajdziemy Hannę Baltyn, Dorotę Buchwald, Grażynę Torbicką, Agatę Tuszyńską, Wandę Zwinogrodzką, Piotra Mitznera, Wojciecha Tomczyka, Rafała Węgrzyniaka, Jacka Wakara; dzisiejszych wykładowców Akademii – Janusza i Wojciecha Majcherków, Marka Piekuta, Tomasza Kubikowskiego, Marka Zagańczyka, Beatę Szczucińską).

W roku 1975 powstaje wydział zamiejscowy w Białymstoku kształcący aktorów lalkarzy. Jego pierwszym dziekanem zostaje wybitny artysta polskiego teatru lalek Jan Wilkowski. Gromadzi wokół siebie znakomitych lalkarzy takich jak: Krzysztof Rau Jan Plewako, Krzysztof Niesiołowski, Edward Dobraczyński, Tomasz Jaworski. W 1980 roku wydział białostocki rozbudowuje się o wydział reżyserii teatru lalek. Na czele wydziału staje niezaprzeczalny autorytet w dziedzinie historii i teorii teatru lalek, członek wielu międzynarodowych organizacji naukowych i artystycznych – Henryk Jurkowski, a rozpoczynają współpracę: Wojciech Wieczorkiewicz, Stanisław Ochmański, Wojciech Kobrzyński. W 1990 roku oba wydziały zostają połączone w jeden Wydział Sztuki Lalkarskiej. Jednocześnie w tym samym roku rozpoczyna regularną działalność Teatr Szkolny, który dzisiaj nosi imię Jana Wilkowskiego. Do dnia dzisiejszego wydział wykształcił około 400 absolwentów. Wiele polskich teatrów lalek było i jest kierowanych przez artystów wykształconych w Białymstoku.

Na fali zmian „solidarnościowych” pierwszym demokratycznie wybranym rektorem naszej uczelni został w 1981 roku Andrzej Łapicki (w roku 1993 wybrany na drugą kadencję 1993/94-1995/96). Za jego kadencji wśród pedagogów pojawili się Maja Komorowska, Anna Seniuk, Zofia Kucówna.

Po wprowadzeniu stanu wojennego na dwa lata zawieszono rekrutację na Wydział Wiedzy o Teatrze. Niesprzyjające artystom lata osiemdziesiąte przyniosły utworzenie Pracowni Historii Szkolnictwa Teatralnego (kierownik – prof. Barbara Lasocka) oraz pierwsze sesje naukowe (np. w 50 rocznicę utworzenia PIST-u, 1982; w stulecie urodzin Leona Schillera, 1987). W roku 1995 przy uczelni powstało Podyplomowe Studium Wymowy, kształcące przyszłych wykładowców i konsultantów kultury i techniki mowy. W roku 1996 na mocy ustawy Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej uczelnia otrzymała nazwę „Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza”. W latach dziewięćdziesiątych coraz silniej zaczęto odczuwać brak sceny na miarę spektakli, które powstawały w szkole. Starania rektorów Tadeusza Łomnickiego i Andrzeja Łapickiego o stworzenie własnej sceny, zrealizował Jan Englert (rektor trzech kadencji: 1990/91-1992/93; 1996/97-1998/99; 1999/2000-2001/02). Uroczyste otwarcie Teatru Collegium Nobilium, mieszczącego się w zrekonstruowanym budynku kolegium pijarskiego (gdzie niegdyś odbywały się przedstawienia na dobrze wyposażonej scenie szkolnej), odbyło się podczas inauguracji roku akademickiego 30 września 1999 roku.

Rok akademicki 2001/2002 był dla Akademii rokiem jubileuszowym. Z tej okazji zorganizowano cykl seminariów poświęconych historii i tradycjom uczelni, jej patronowi i zasłużonym pedagogom, a obchody zwieńczył I Międzynarodowy Festiwal Szkół Teatralnych.

Program nauczania na wszystkich wydziałach ulega stałym przekształceniom, dając absolwentom umiejętności potrzebne w zmieniającym się świecie teatru, w nowych mediach. Na Wydziale Aktorskim wprowadzono pracę z kamerą, elementy marketingu; na Wydziale Wiedzy o Teatrze, na studiach zaocznych – później też na dziennych – pojawiło się zarządzanie i marketing, elementy prawa. Za swojej kadencji dziekańskiej Lech Śliwonik wprowadził do programu przedmiot „teatr dla życia” (metody teatralne ukierunkowane na pracę w obszarze patologii społecznych, z niepełnosprawnymi) a także techniki mediacyjne i elementy autokreacji.

W roku 2002/2003 rektorem Akademii został Lech Śliwonik (w roku akademickim 2005 wybrany na drugą kadencję, wybrany również na Przewodniczącego Konferencji Rektorów Uczelni Artystycznych), prorektorami – Aleksandra Górska i Jarosław Gajewski a do spraw zamiejscowego Wydziału Sztuki Lalkarskiej – Marek Waszkiel (2002-2005) i Wojciech Kobrzyński (wybrany w 2005). Temu właśnie kolegium przypadło w udziale dostosowanie programów nauczania i organizacji Akademii do standardów obowiązujących nas po wejściu do Unii Europejskiej, przeprowadzone jednak tak, by zachować swoją tradycję i tożsamość.

Od roku akademickiego 2008/2009 rektorem Akademii jest Andrzej Strzelecki (w roku akademickim 2012 wybrany także na drugą kadencję 2012/13-2015/16); prorektorami: Barbara Osterloff (druga kadencja), Henryk Izydor Rogacki (w latach 2008/09-2011/12) i Tomasz Grochoczyński (od roku akademickiego 2012/13). Te kadencje skupiają się na rozwijaniu potencjału dydaktycznego i artystycznego uczelni, podnoszeniu konkurencyjności i dostosowywaniu programów nauczania do wymogów rynku – poprzez wprowadzanie nowych specjalności i zabieganie o poszerzenie bazy dydaktycznej, a także ochronę jakości kształcenia. Wydział Aktorski AT otrzymał ocenę wyróżniającą od Polskiej Komisji Akredytacyjnej, jako jedyny pośród kierunków teatralnych i filmowych w Polsce. W roku 2011 świętem naszej uczelni stały się obchody dwóchsetlecia szkolnictwa teatralnego w Polsce, w ramach których odbyła się m.in. konferencja naukowa z udziałem teoretyków i praktyków teatru (referaty i wystąpienia opublikowane zostały w tomie pokonferencyjnym). Również w tej kadencji rektorskiej wydawnictwo Akademii Teatralnej opublikowało w serii Studia o Teatrze książki: B. Osterloff, Aleksander Zelwerowicz, H. I. Rogacki, Sceny z życia sceny. 49 tekstów o teatrze; M. Waszkiel, Dzieje teatru lalek w Polsce 1944-2000; H. Waszkiel Dramaturgia polskiego teatru lalek.

Najważniejsze wydarzenia artystyczne organizowane przez Akademię Teatralną na arenie międzynarodowej, to: Międzynarodowy Festiwal Szkół Teatralnych ITSelF (2002, 2003 i 2005, 2007, 2009, 2011, 2013) oraz Międzynarodowy Festiwal Szkół Lalkarskich (2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012). W każdej edycji bierze udział do 15 szkół artystycznych z całego świata. Do tej pory gościliśmy spektakle m. in. ze Stanów Zjednoczonych, Iranu, Korei Południowej, Meksyku, Chin, Australii, Iranu, Maroka, Izraela, Japonii, Rosji oraz krajów europejskich: Francji, Anglii, Szkocji, Austrii, Włoch, Niemiec, Słowacji, Rumunii, Węgier, Litwy, Łotwy i innych… Akademia realizuje również wieloletnie projekty dwustronne, m.in. z Petersburską Państwową Akademią Sztuk Teatralnych, Folkwang Hochschule w Essen, DAMU w Pradze, Polsko-Japońską Akademię Teatru; oraz wielostronne, m.in.: EUROPIA z Akademią Teatralną ERAC w Cannes, IYME: International Young Makers Exchange, Teatro Figura Europa Cultura 2000.

W ostatnich latach Akademia Teatralna nawiązała współpracę m. in. z Lee Strasberg Film and Theatre Institute w Nowym Jorku, National School of Drama w New Delhi oraz Taipei National University of Arts.

Nasi pedagodzy i studenci są obecni na wszystkich ważnych festiwalach (m.in. Światowy Festiwal Szkół Teatralnych w Peru, International Festival of Theatre Institutes w New Delhi Istropolitana Projekt w Bratysławie, Festiwal Setkání / Encounter w Brnie, Singing Mask w Petersburgu, Podium w Moskwie, SZEM w Miskolcu, Baltic House w Petersburgu, National Prize w Rzymie, Artorium w Bańskiej Bystrzycy).

Uczelnia jest członkiem E:UTSA (Europe: Union for Theatre Schools and Academies), IYMT International Young Makers in Transition, European League of Institutes of the Arts (ELIA). Stale uczestniczy też w programie wymiany studentów Erasmus, realizuje kursy aktorskie i staże dla cudzoziemców.

320 studentów, 80-90 absolwentów każdego roku, 127 etatowych wykładowców w Warszawie i 30 w Białymstoku, 4 wydziały, 4 kierunki studiów i 6 specjalności – oto stan najstarszej w Polsce uczelni teatralnej w roku akademickim 2013/2014.