Bezpieczna przestrzeń. Dobre praktyki i narzędzia służące transformacji kształcenia teatralnego.

W dniu 8 kwietnia 2022 roku Minister Edukacji i Nauki podpisał z Akademią Teatralną im. Aleksandra Zelwerowicza umowę o realizację projektu nr NdS/540933/2021/2022 w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki „Nauka dla Społeczeństwa”.

Projekt uzyskał finansowanie MEiN w wysokości  972 831,00 złotych.

Projekt „Bezpieczna przestrzeń. Dobre praktyki i narzędzia do transformacji polskiego systemu teatralnego” ma służyć zmianie kultury instytucjonalnej, komunikacji i kultury pracy w teatrze i w szkolnictwie teatralnym. Jest odpowiedzią na zdiagnozowane dotąd problemy szeroko dyskutowane w debacie publicznej. Stwarza możliwość systemowej transformacji w kierunku podwyższenia bezpieczeństwa i przeciwdziałania poważnym dysfunkcjom obecnym nie tylko w środowisku teatralnym, także w innych dziedzinach polskiego życia społecznego, którego teatr jest nie tylko odzwierciedleniem, ale i wizytówką o zasięgu międzynarodowym. Dalekosiężnymi celami projektu są: przyczynienie się do zmiany świadomości w środowisku teatralnym, pozwalającej na obalenie zdezaktualizowanych mitów teatralnych sprzyjających przemocy i nadużyciom budujących pozycję twórców geniuszy, których nie powinny ograniczać obowiązujące w społeczeństwie zasady współżycia i poszanowania godności innych, a także przeformułowanie niewłaściwie rozumianego etosu aktorskiego, który sprzyja gotowości na przekraczanie granic osobistych i skrajnej (auto)eksploatacji (por. „Bezkarni. Etyka w teatrze”, red. W. Rapior, Poznań 2019, M. Sobocińska: „Tożsamość, rola i mit artysty jako uwarunkowania jego wizerunku”, w: „Zarządzanie w kulturze” 2019, nr 20.; M. Popiel, „Artysta awangardowy. Między arcyludzkim a nieludzkim. Próba estetyki antropologicznej”, w: „Teksty Drugie” 2011, nr 6; M. Golka, Socjologia kultury, Warszawa 2013).

Zmiana właściwej teatrowi kultury instytucjonalnej opartej na ścisłej hierarchii i nieformalnych strukturach władzy wymaga wypracowania i upowszechnienia nowego środowiskowego kodeksu etyki, swoistej umowy społecznej, oraz procedur pozwalających na jej stosowanie. Na obecnym etapie procesu zmian, dla którego Akademia Teatralna jest jednym z najważniejszych ośrodków instytucjonalnych, środowisko teatralne zidentyfikowało szereg działań niepożądanych i skodyfikowało wartości oraz rozwiązania proceduralne, ku którym powinno zmierzać.

Proces ten odzwierciedla się w wytworzonych przez organizacje środowiskowe katalogach dobrach praktyk i kodeksach etycznej pracy, takich jak dokument „Karta praw i granic procesu twórczego” stworzony na konferencji Granice w teatrze w maju 2021

https://issuu.com/poiti/docs/karta_praw_i_granic_procesu_tw_rcze_4e77dcc69a3d79?fbclid=IwAR3PFJ7gBsNKwW_49h1Wjw0DqTvPGr-UhbPHqssmBbCTjYQQvD9oqufZws ; Kodeks etyki i dobrych praktyk branży filmowej” stworzony przez organizację Kobiety Filmu https://kobietyfilmu.pl/projekty/ , czy „Elementarz dobrego debiutu” przygotowywany przez Koło Młodych Gildii Polskich Reżyserów i Reżyserek Teatralnych we współpracy ze Stowarzyszeniem Dyrektorów Teatrów.

Wyzwaniem pozostaje szerokie upowszechnienie tych dokumentów i promowanych przez nie wartości, uwspólnienie przekonania o potrzebnie zmian i ich kierunku w silnie dziś zantagonizowanym środowisku (zmiany budzą zdecydowany opór pewnej jego części, nie zawsze też rozumiana jest ich potrzeba). Na obecnym etapie środowisko teatralne potrzebuje także rozpoznania i przyswojenia kompetencji miękkich, które są niezbędne do wdrażania zmiany, oraz wspierających bezpieczeństwo i podmiotowość konkretnych technik współpracy i komunikacji w procesie artystycznym.

Celem projektu „Bezpieczna przestrzeń. Dobre praktyki i narzędzia do transformacji polskiego systemu teatralnego” jest zintegrowanie wytworzonej przez różnych aktorów społecznych wiedzy, praktyczne opracowanie i pilotażowe wdrożenie narzędzi generujących zmianę w szkolnictwie teatralnym i w teatrach. Budowanie bezpiecznej przestrzeni opartej na poszanowaniu indywidualnych granic podmiotowych i zaufaniu jest możliwe m.in. dzięki technikom porozumienia bez przemocy, metodyce konstruktywnego artystycznego feedbacku, praktyce negocjowania indywidualnych kontraktów regulujących zasady pracy twórczej w konkretnych projektach, technikom bezpiecznej pracy z intymnością, innowacyjnemu liderstwu nakierowanemu na tworzenie środowiska grupowej twórczości i uwzględnianie oddolnego potencjału kreatywności (por. Linda Hill, Greg Brandeau, Collective Genius. The Art and Practice of Leading Innovation, Harvard Business Press 2013).

Projekt „Bezpieczna przestrzeń…” służy dalszemu opracowaniu tych rozwiązań w polskim kontekście kulturowym oraz implementowaniu ich zarówno w kształceniu teatralnym, jak i pracy w teatrze. Równoległe i skomunikowane ze sobą działanie na obu polach, generowanie przepływu wiedzy i budowanie spójności środowiska jest niezwykle ważne ze względu na głębokie strukturalne i personalne powiązania między szkołami teatralnymi i systemem teatralnym. Tak zaprojektowany proces podniesie skuteczność osiągania długoterminowych celów projektu.

Wierzymy, że niniejszy projekt przyczyni się do zmian w polskim systemie teatralnym na dwa sposoby. Po pierwsze w czasie jego trwania wypracowane zostaną konkretne praktyki i rekomendacje, które zostaną udostępnione środowisku teatralnemu i będą mogły zostać wdrożone od razu po zakończeniu naszych prac. W projekcie zostaną też opracowane materiały edukacyjne w zakresie badania etyki w teatrze oraz pracy z intymnością, innowacyjne na polskim gruncie, które będą mogły być praktyczni wykorzystywane przez wszystkie polskie uczelnie teatralne i uniwersytety mające w swojej ofercie zajęcia teatrologiczne lub pokrewne zajęcia z wiedzy o kulturze i/lub zarządzania kulturą.

Po drugie, projekt wpłynie na zmianę trybu kształcenia studentów i studentek Akademii Teatralnej w Warszawie, którzy po zakończeniu studiów staną się pracownikami instytucji kultury, a w przyszłości być może także wykładowcami uczelni artystycznych. Poznane w okresie kształcenia narzędzia będą mogli wykorzystywać w pracy z zespołami aktorskimi, technicznymi i administracyjnymi teatrów, a także osobami uczestniczącymi w prowadzonych przez nich działaniach edukacyjnych i animatorskich. W ten sposób, zmieniając metody pracy, dbając o bezpieczeństwo własne i współpracowników, znając techniki komunikacji wolnej od przemocy i umiejąc pracować z intymnością, będą mogli inicjować szersze przemiany instytucjonalne, a także poprawiać jakość procesu artystycznego w długoterminowej perspektywie. Po zakończeniu projektu można się więc spodziewać zarówno efektów natychmiastowych, jak i odroczonych w czasie.

Projekt został podzielony na kilka wzajemnie dopełniających się etapów (które dokładnie zostaną opisane w części poświęconej celom szczegółowym projektu). W każdym z nich podjęte zostaną działania wchodzące w inny obszar problemowy: wdrożenie zmian na Akademii Teatralnej, zaproponowanie nowych metod kształcenia w zakresie pracy z intymnością oraz badania etyki w teatrze (dla studentów uczelni artystycznych i uniwersytetów) wraz z opracowaniem niezbędnych materiałów edukacyjnych, a także przygotowanie i przeprowadzenie szkoleń zarówno dla studentów i kadry AT, jak i pracowników polskich teatrów. Proponujemy pilotażowe przeprowadzenie szkoleń w czterech polskich teatrach, ale zakładamy, że opracowane warsztaty będą mogły być po zakończeniu projektu realizowane także w innych instytucjach kultury. Żeby ułatwić ten proces, program warsztatów oraz zaobserwowane wyniki ich przebiegu opiszemy w formie publikacji online. Tak pomyślane etapy realizacji projektu, obejmują swoim zakresem szerokie pole badawcze i praktyczne, bo tylko podejmując równoczesne, dopełniające się działania w różnych obszarach możliwe będzie uzyskanie pożądanych zmian.

W czasie realizacji projektu opracowane zostaną także efekty trwałe w postaci publikacji: sylabusy i skrypty akademickie, raport zespołu badawczo-wdrożeniowego (z zestawem rekomendacji i propozycji wdrożeniowych) oraz raport podsumowujący projekt. Większość tych dokumentów zostanie umieszczona w wolnym dostępie, pozostałe (sylabusy zajęć i skrypty akademickie) zostaną rozesłane do wszystkich publicznych i niepublicznych uczelni teatralnych i filmowych oraz bibliotek uniwersyteckich i wprowadzone do dystrybucji. Dzięki temu ze wszystkich materiałów korzystać będzie mogło szerokie grono odbiorców. Materiały te będą szczególnie użyteczne dla: studentów i studentek aktorstwa i reżyserii, kierunków humanistycznych zainteresowanych badaniami teatrologicznymi, filmoznawczymi, kulturoznawczymi i etycznymi, badaczy i badaczek, nauczycieli i nauczycielek akademickich, a także pracowników i pracowniczek instytucji kultury. Opracowane w czasie projektu sylabusy i skrypty akademickie zostaną przygotowane nie tylko z troską o ich jakość merytoryczną, ale też z myślą o ich realnej użyteczności w praktyce dydaktycznej (nad ich przygotowaniem pracować będą czynne nauczycielki akademickie posiadające duże doświadczenie w pracy ze studentami).

Efektem projektu będzie też zachęcenie polskich teatrów do nawiązywania kontaktów z osobami zajmującymi się prowadzeniem działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa w instytucjach kultury, a także usieciowanie badaczy i badaczek zainteresowanych studiowaniem przemian instytucjonalnych z różnych ośrodków naukowych, legitymujących się różnorodnym zapleczem naukowym. Dodatkowo część działań podejmowanych w projekcie będzie miała znaczenie o zasięgu międzynarodowym – efekty pracy interdyscyplinarnego zespołu badawczo-wdrożeniowego zostaną zaprezentowane na prestiżowej konferencji CHANGE NOW!.

Nadrzędny cel projektu „Bezpieczna przestrzeń. Dobre praktyki i narzędzia do transformacji polskiego systemu teatralnego”, jakim jest uzyskanie zmiany jakościowej w polskim kształceniu teatralnym oraz pracy w teatrze w zakresie bezpieczeństwa i upodmiotowienia wszystkich uczestników procesów twórczych, realizowany będzie poprzez szereg precyzyjnie zdefiniowanych celów i efektów poszczególnych działań.